Het begin van het Byzantijnse Rijk ligt in de beslissing van de Romeinse keizer Constantijn I om de hoofdstad van het Romeinse Rijk op 11 mei 330 CE van Rome naar Byzantium te verplaatsen. De populaire naam Constantinopel of 'Stad van Constantijn' verving al snel de officiële keuze van de keizer voor 'Nieuw Rome' (zie de kaart van Constantinopel)

 

De nieuwe hoofdstad had een uitstekende natuurlijke haven aan de Gouden Hoorn en kon, aan de grens tussen Europa en Azië, de doorvaart van schepen door de Bosporus van de Egeïsche Zee naar de Zwarte Zee controleren en zo de lucratieve handel tussen het westen en het oosten met elkaar verbinden. Een grote keten die zich uitstrekte over de ingang van de Gouden Hoorn, zoals te zien is op de kaart van constantinopel, en de bouw van de massieve Theodosian Walls tussen 410 en 413 CE, zorgden ervoor dat constantinopelanden steeds weer gezamenlijke aanvallen van zowel zee als land konden weerstaan. Door de eeuwen heen, toen er meer spectaculaire gebouwen werden toegevoegd, werd de kosmopolitische stad van Constantinopel een van de mooiste van alle tijdperken en zeker de rijkste, meest uitbundige en belangrijkste christelijke stad ter wereld.

 

De Byzantijnse regering volgde de patronen die in het keizerlijke Rome waren vastgesteld. De keizer was almachtig, maar er werd nog steeds verwacht dat hij belangrijke organen als de Senaat zou raadplegen. De Senaat in Constantinopel (zie de kaart van Constantinopel) was, in tegenstelling tot Rome, samengesteld uit mannen die door de rangen van de militaire dienst waren opgestaan, en er was dus geen senatoriale klasse als zodanig. Zonder verkiezingen verwierven de Byzantijnse senatoren, ministers en gemeenteraadsleden hun positie grotendeels door middel van keizerlijk patronaat of vanwege hun status als grootgrondbezitters